Türkiye Teşebbüs ve İşadamları Konfederasyonu (TÜRKONFED) Kahramanmaraş Deprem Afet Ön Değerlendirme Durum Raporu’nda, 11 ili etkileyen depremlerin tahminen toplam 84.06 milyar dolar maddi hasara yol açtığı ve bunun Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasılasının yaklaşık yüzde 10’u olduğu belirtiliyor. ortaya çıkarır. 6 Şubat depremlerinden yaklaşık bir hafta sonra açıklanan raporda, konut hasarının 70,75 milyar dolar, milli gelir kaybının 10,4 milyar dolar ve iş günü kaybının 2,91 milyar dolar olması bekleniyor.
ABD’li veri analiz şirketi Verisk, depremlerin neden olduğu ekonomik hasarın maliyetini en az 20 milyar dolar olarak hesaplarken, diğer bazı tahminler ikisinin ortasında kalıyor. Suriye’deki sarsıntıların etkilerinin neden olduğu hasarı hesaplamak muhtemelen daha uzun sürecektir. Suriye’de yıkım büyük olsa da hasarın maliyeti daha düşük olabilir.
DW, deprem sonrası ekonomik hasarın nasıl hesaplandığını ve farklı kuruluşların yaptığı varsayımların ortasında farklılığın nedenlerini irdeledi.
İnsan hayatına verilen değer
Arizona Eyalet Üniversitesi’ndeki ABD için Mekansal Tehlike Olayları ve Bertaraf Veritabanı (SHELDUS) projesinden Melanie Gall, büyük felaketlerden sonra ekonomik etkileri hesaplamak için genellikle iki yöntemin kullanıldığını söylüyor.
Bu formüllerden ilki, meskenlerin yıkılması ve insanların yaralanması gibi afetlerin neden olduğu doğrudan zararlara odaklanmaktadır. DW’ye konuşan Gall, doğrudan hasarın sigorta şirketlerinin çalışanları gibi profesyoneller tarafından değerlendirilebileceğini belirtiyor.
İkinci formül, afet nedeniyle işyerlerinin kapanması nedeniyle iş kaybı, çalışanların gelir kaybı, travma sonrası kişilerin yaşadığı ruhsal bunalım gibi ikincil veya üçüncül etkilere odaklanmaktadır. Bu kayıpların tespiti için çoğunlukla ekonomik modeller kullanılmaktadır. Gall, birçok durumda bu tür tahminlerin yaklaşık olarak yapıldığını ve profesyonel değerlendirme yapan kişilerden bu yönde herhangi bir varsayımın bulunmadığını belirtiyor.
Sigorta şirketleri, binalara, mağazalara ve mağazalara verilen hasarla ilgili ilk varsayımları yapar. Sigortacılar, sigorta kapsamına giren taşınmazlar üzerinden yaptıkları hasar tahminlerine göre sigortasız taşınmazlarla ilgili çıkarımlarda da bulunurlar.
Güney Kaliforniya Üniversitesi Tehdit ve Acil Durumlar Risk ve Ekonomik Analiz Merkezi’nden Adam Rose, bu tür tahminler üzerinde çalışıyor. Rose, kayıp tahmini için Ekonomik Sonuç Analiz Aracı (E-CAT) adlı yazılımı geliştiren ekibin lideridir.
DW’ye konuşan Rose, “Bir felaketin neden olduğu hasarın kesin değerlendirmesi ancak aylarca veya yıllarca süren titiz çalışmalardan sonra belirlenebilir.”
Rose ve ekibi tarafından geliştirilen yazılım, afetin başlangıcı hakkında bazı temel bilgilere ve dayanıklılığın boyutuna ilişkin kabaca tahminlere dayalı olarak kullanılabilir.
“İnsan hayatını değerlendirmenin” bir sorun olduğunu vurgulayan Rose, değerlendirmenin çoğunlukla insanların çıkarlarını içerdiğine dikkat çekiyor. Rose, Türkiye gibi ülkelerde gelirin çoğunlukla düşük olması nedeniyle bu kaybı uzaktan analizlerde dolara çevirmenin sorunlu olduğunu belirtiyor.
Hesaplamalar yapılırken iş kesintileri ve ekonomik faaliyetlerdeki azalmalar dikkate alınır. Ekonomik faaliyetlerdeki azalma, gelirdeki azalma, kişisel gelir kaybı, fiyat veya faiz ve istihdam gibi makroekonomik parametrelerle ölçülür.
Rose sözlerine, bu kategorilerin elektriğe veya temiz suya erişimi olmayan insan sayısı gibi en kötü insani koşulları içermediğini ekliyor.
ABD’deki Ulusal Çevresel Uydu Verileri ve Bilgi Servisi’nde (NOAA) halkla ilişkiler uzmanı olan John Batemann, afet sonrası kayıp varsayımlarında birçok maliyetin hesaba katılmadığını söylüyor.
DW’ye konuşan Batemann, bunların doğal zenginlik veya çevresel bozulmadaki kayıpları; İnsan sağlığı, bir can veya tedarik zincirinin değeri, olası iş kesintileri ile ilgili psikolojik veya fizyolojik maliyetlerin hesaplanmadığını ve bu nedenle tahminlere temkinli yaklaşılması gerektiğini belirtiyor.
Hesaplamalar ne kadar doğru?
Güney Kaliforniya Üniversitesi’nden Rose’a göre, afetlerin neden olduğu hasarla ilgili varsayımlar genellikle ilk birkaç gün içinde yapılır, ancak daha fazla veri elde edildikçe hesaplamalar detaylandırılır. Rose, ilk hesaplamaların yol ve köprü gibi altyapı hasarlarını içermediğini belirtiyor.
Ancak Rose, analistlerin bu kayıpları hesaba katmasının yolları olduğunu ekliyor. Uydular ve keşif uçakları tarafından toplanan verilerin detaylı bir şekilde incelenebileceğini belirten Rose, üç faktörün de dikkate alınması gerektiğini söylüyor.
Fotoğraf: Pakistan Relief IDEA
İlk faktör, tedarik zincirlerinin aksama riskidir. Örneğin Tayvan’da meydana gelen depremlerin yarı iletken malzeme üreten fabrikalara zarar vermesi nedeniyle ABD’de elektronik eşya üretiminde aksamalar yaşandı.
İkinci faktör, felaketten sonra işletmelerin yerini değiştirmeye veya daha az su ve elektrik kullanmaya yönelik stratejiler uygulayarak üretime başlamanın hızı ve verimliliğidir.
Üçüncü faktör ise afet bölgelerinde yaşayan insanların durumudur. Afet bölgesindeki insanların kendi imkanları ile bölgeyi terk etmesi veya devlet zoruyla tahliye edilmesi durumunda yerel düzeyde iş gücü kaybı yaşanmakta ve bölgede mal ve hizmetlere olan talep azalmaktadır.
Yoksullar daha çok acı çekiyor
Rose, doğal afetlerden sonra ortaya atılan maliyet iddialarının politikacılar tarafından “ya abartıldığını ya da görmezden gelindiğini” söylüyor:
“Bazıları daha fazla yardım veya tazminat almanın abartılı olduğundan şüphelenirken, diğerleri hükümetlerin, hükümetin ve siyasetin hatasından kaynaklanabilecek utançtan kaçınmak için maliyetleri dikkate almadığından şüpheleniyor.”
Sigorta şirketi Swiss Re, afetlerin kalkınma üzerindeki uzun vadeli etkisinin çoğunlukla doğrudan kayıpların hangi dolaylı ve ikincil maliyetlere yol açtığına ve ülkenin ekonomik kapasitesinin bu kayıpları nasıl telafi ettiğine bağlı olduğunu belirlemiştir.
30 yılı aşkın bir süredir yapılan araştırmalar, yoksulların afetlerden daha fazla etkilenme eğiliminde olduğunu gösteriyor. Yoksullar çoğunlukla yüksek riskli bölgelerde yaşarken, riskleri azaltmak için önlemlere daha az yatırım yapabilirler. Yoksulluk, felaket riskinin hem nedeni hem de sonucu olarak fiyatlandırılır.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, kötü yönetişim, artan yoksulluk, biyolojik çeşitlilik kaybı, ekosistemlerin çöküşü ve hızlı plansız kentleşmenin “felaket riskinin bağlantılı faktörleri” olduğunu belirtiyor. Guterres, “Bir felaket meydana geldiğinde, zayıf sağlık sistemi ve altyapısı onları daha da savunmasız hale getirebilir. Onlarca yıllık kalkınma kazanımları da silinebilir” diyor.
